Op zondag 30 november begint de advent, een tijd van verwachting. Het was een gelukkige keuze om, met de actie Welzijnszorg, de mensen in armoede van ons eigen land in deze periode van het liturgisch jaar een ereplaats te geven. Daarom brengen we hier, in voorpublicatie, bijgaand artikel dat zal te lezen zijn in onze eigen Nieuwsbrief van december 2025.
Mensen in armoede zijn geen profiteurs
Natuurlijk niet, zo beschaafd zijn we wel dat dit soort uitspraken niet in ons taalgebruik voorkomen. Maar het zit veel subtieler. Als we het hebben over de stopzetting van de werkloosheidsuitkeringen na 1 à 2 jaar, dan hoor je al gauw dat het wel nodig is een grens te trekken omdat heel wat werklozen er de kantjes van af lopen. En als we een bedelaar voorbijlopen hoor je wel eens dat je nooit weet waarvoor die het geld zal gebruiken. Ook de slogan dat België toch niet het OCMW van de wereld kan spelen zal door velen beaamd worden. En de bedenking dat allochtone ouders ten minste meer moeite zouden kunnen doen om met hun kinderen Nederlands te praten wordt er gemakkelijk uit geflapt.
Zonder dat we het goed beseffen sluipt in onze cultuur en ons taalgebruik een giftige veralgemenende ondertoon binnen, gevoed door extreemrechtse politici en sociale media. Adela Cortina, hoogleraar emerita politieke filosofie aan de universiteit van Valencia heeft er een term voor bedacht: ‘aporofobie’ – in het Nederlands ‘armenfobie’ (of armenhaat) – naar analogie met xenofobie (of vreemdelingenhaat). Het is van alle tijden, het broedt ergens in ons brein, maar vooral wanneer een samenleving onder spanning komt te staan (zoals nu door oorlogen, klimaatverandering enzovoort) gaan we meer beroep doen op de wederkerigheid tussen de leden (‘voor wat hoort wat’). Mensen in armoede vragen veel hulp, hebben weinig ‘wederkerig’ te bieden en worden daarom gemakkelijker uitgesloten, vanuit een collectieve reflex van zelfbehoud.
Het meest extreme voorbeeld hiervan is het Trumpisme: in zijn discours associeert President Trump bv. ongegeneerd ‘de’ (vooral Venezolaanse) immigranten in de VS al jaren met drugscriminelen – en zie, dit legitimeert nu massale deportaties. Maar het gaat verder. Hij schaft alle officiële humanitaire hulp van USAID af, de basis-gezondheidsverzekering Obamacare, het gelijkekansenbeleid in het onderwijs, en elke vorm van diversiteitsbeleid op de arbeidsmarkt.
Het discours van onze regering is veel beschaafder dan dat van de VS, maar haar beleid vertoont toch bepaalde gelijkenissen. De groepen die het hardst worden aangepakt in de besparingen zijn ongetwijfeld de langdurig werklozen en de asielzoekers. Maar ook migranten moeten het ontgelden. Er wordt in de pers een (onuitgesproken) verband gelegd tussen de stopzetting van de uitkeringen voor langdurig werklozen en de vaststelling in de supernota van De Wever dat 6 op 10 werklozen een migratieachtergrond zou hebben.
Van de langdurig werklozen weten we dat minstens 40% al in armoede leefde vóór de genomen maatregelen; van de niet-EU migranten ongeveer de helft; en we kunnen verwachten dat die armoedepercentages een opwaartse sprong zullen maken. Immers, het gaat slecht met de arbeidsmarkt en veel langdurig werklozen kampen met meervoudige obstakels in hun zoektocht naar werk. Met een bijkomend inkomensverlies wordt die zoektocht er beslist niet makkelijker op. Asielzoekers zullen het materieel nog veel moeilijker krijgen dan vroeger: langer in overbevolkte asielcentra verblijven, moeten betalen voor povere opvang van zodra zij iets kunnen verdienen, en haast geen mogelijkheid meer hebben om hun gezin te herenigen. Zelfs de federale toelage voor de winteropvang van daklozen werd geschrapt.
Alleen hogere morele waarden bieden volgens Adela Cortina tegen dit sociale verval het nodige weerwerk. Je vindt die bij sommige filosofen, maar bij uitstek in de Joods-Christelijke en Islamitische traditie van zorg voor de armen, omdat Jahwe / God / Allah het altijd voor hen opneemt. De keuze van Jezus voor de armsten loopt als een rode draad door de evangelies. Meer dan ooit wordt dit een ‘lichtend pad’ voor wie zich oprecht sociaal of politiek wil inzetten.
Ides Nicaise
Hoogleraar emeritus Onderwijs en Samenleving bij de Faculteit Psychologie en Pedagogische Wetenschappen (KU Leuven) ; voorzitter Interfederaal Steunpunt Armoedebestrijding ; Voorzitter ATD Vierde Wereld Vlaanderen.