De VS en wij

De Verenigde Staten

In januari 2021 namen we, zonder enige spijt, afscheid van Donald Trump als 45ste president van de Verenigde Staten. Velen zien zijn presidentschap als een betreurenswaardig intermezzo. Johan Depoortere (1) en Rob Wijnberg (2) doen dat niet. Trump zit ingebakken in het Amerikaanse systeem.

Depoortere wijst op het krakkemikkelige van het Amerikaans verkiezingssysteem: het ontbreken van kiezerslijsten, het hertekenen van de kiesdistricten in het voordeel van de partij die aan de macht is, enzovoort. De armsten en de zwarten worden het op verschillende wijzen moeilijk gemaakt te gaan stemmen.

Waarom hebben, op 3 november 2020, meer dan 70 miljoen Amerikanen op Trump gestemd? Omwille van de enorme ongelijkheid in de VS (en de rest van de wereld) als gevolg van vier decennia neoliberaal beleid. Dat begon met Reagan. Obama heeft de illusie gewekt dat er een einde aan zou komen. Viel dat even tegen. In 2015 steeg het sterftecijfer onder witte mannen van middelbare leeftijd sterker dan in elke andere bevolkingsgroep. Het werd omhoog gestuwd door de laagopgeleiden en de laagste inkomensklassen. Zij maakten een groot deel van Trumps kiespubliek uit. De oorzaken: suicide, alcohol en drugs gerelateerd aan inkomensonzekerheid.

Wijnberg gaat nog een stap verder. Hij noemt Amerika gewelddadig, racistisch, gepolariseerd, antidemocratisch en bevangen door waanideeën en ideologisch zelfbedrog. Hij ziet daarvoor historische oorzaken. Maar ook in een politieke elite die haar beleid afstemt op het grootkapitaal dat haar financiert. Bestaat de nationale identiteit niet altijd al uit een samenraapsel van mythes (‘the American Dream’) en nepnieuws over zichzelf (wij zijn het licht van de wereld)?

De doorsnee Amerikaan is het slachtoffer van een propagandamachine, gevoed door het Amerikaans onderwijs, een hypercommerciële pers en een nationalistische vermaakindustrie. Het land kent twintig keer zoveel moorden met een vuurwapen als een gemiddeld westers land. Het is het enige geïndustrialiseerde land met miljoenen burgers zonder zorgverzekering. Het kent het hoogste aantal tienerzwangerschappen in de westerse wereld. De helft van het kapitaal is in handen van drie mensen. De infrastructuur is in verval. En, op één na, telt geen land zoveel gedetineerden per hoofd van de bevolking: 716 per 100.000 inwoners; wie heeft er meer? Noord-Korea. Geen wonder dat elf miljoen meer Amerikanen dan 4 jaar geleden, hun stem uitbrachten op een man die het ware gezicht van de VS heeft getoond.

En wij?

Zijn wij er beter aan toe? Momenteel wel. Maar het gevaar dreigt.

Ons kiessysteem deugt wel. Laten we maar de bestaande stemplicht verdedigen. Er gaan stemmen op om die af te schaffen. Om zo het aantal proteststemmen te verminderen. Dit zou echter als gevolg hebben dat de laagopgeleiden en laagste inkomens van bij ons, hun stem niet meer zouden laten horen. De kloven in onze maatschappij zouden er alleen maar groter door worden. Laten we er liever voor zorgen dat mensen van allochtone afkomst zo vlug mogelijk stemrecht krijgen. Wat het gemeentelijk stemrecht betreft zijn daarvoor reeds stappen gezet. Het kan er alleen maar voor zorgen dat de politici met hun noden meer rekening gaan houden.

Ongelijkheid is ook bij ons een realiteit, zij het minder schrijnend dan in de VS. Strijd tegen het neoliberalisme is een plicht. Natuurlijk geen gewapende strijd, maar een met argumenten en vooral met cijfers. Na corona zal de economie terug opstarten. Zal die meer dan voordien basiswelvaart voor allen en algemeen welzijn genereren? We moeten, ook als kerk, politici en partijen daarop durven aanspreken. Het evangelie geeft natuurlijk geen recepten voor de politiek-maatschappelijke kwesties van nu. Het geeft wel een duidelijke richting aan: die van de solidariteit, een ander woord voor ‘liefde’.

Onze samenleving is goddank niet zo gewelddadig en gepolariseerd als de Amerikaanse. Toch zijn hiervan ook bij ons de kiemen aanwezig. Er bestaan ook Vlaamse mythes die vijandigheid kweken tegenover wie ‘niet tot ons volk behoren’. Ook bij ons bloeit een vermaakindustrie, erfgenaam van ‘Hou jij ze dom, wij houden ze arm’. Wij dienen waakzaam te zijn, met het schrikwekkend voorbeeld van het trumpisme voor ogen.

Hoe zou Van Dale trumpisme dan omschrijven? De betekenis van het woord is nog niet helemaal uitgekristalliseerd, maar misschien iets als ‘politieke beweging die is ontstaan in reactie op het als elitair beschouwde politieke establishment’ (3). Bruggen bouwen, mensen verantwoordelijkheid geven, verenigingsleven stimuleren waarin werkelijk iedereen welkom is, sociale kloven dempen en luisteren, luisteren, luisteren lijken ons aangewezen wegen om het trumpisme tegen te gaan.

———–

(1) Johan Depoortere, Gerolf Annemans vertelde wel een paar ongemakkelijke waarheden, De Morgen, 9 januari 2012

(2) Rob Wijnberg, Van voorbeeldland tot failed state: de Amerikaanse façade is verdwenen, decorrespondent.nl/correspondenten

(3) Ton den Boon in Taalbank, 2016