Christenen maken zich zorgen over de opschorting van de eucharistievieringen tijdens deze lockdownperiode. Ze ervaren die als een amputatie van hun geloofsleven. En ze vrezen dat een aantal medegelovigen ‘het’ nu helemaal zullen laten schieten.
Is dat wel terecht? Kan dit niet veeleer een louteringsproces worden om het wezenlijke van het christelijk geloof te gaan scheiden van historisch gegroeide vormen? Misschien biedt de coronacrisis wel de gelegenheid bij uitstek, om op zoek te gaan hoe we die vormen kunnen aanpassen aan de postreligieuze en postseculiere tijd die wij met de meeste van onze tijdgenoten beleven.
Tempelreiniging en sabbat
De vier evangelisten vermelden, uit het leven van de historische Jezus, de treffende gebeurtenis die we ‘de tempelreiniging’ noemen. Waarom heeft het oerchristendom deze traditie doorgegeven? Omwille van de gevolgen ervan, namelijk het conflict van Jezus met de vertegenwoordigers van het joodse opperste gerechtshof of sanhedrin. Het was nochtans niet de bedoeling van Jezus van Nazareth om tot zo ’n conflict aanleiding te geven. (1)
Jezus’ optreden op het tempelplein (het gebeurde niet in de tempel zelf) was een profetische actie, vergelijkbaar met het optreden van Johannes de Doper bij de Jordaan. Beiden staan in het teken van de boodschap van de eindtijdelijke omkeer en vernieuwing van het godsvolk. Het was een profetische daad, waardoor Jezus boete en omkeer van Israël wil bewerken. De pointe van Jezus’ optreden? Hij klaagt de breuk aan tussen theorie en praktijk in het jodendom.
Hetzelfde verwijt maakt Jezus ten aanzien van de praktijk van de sabbat. Het conflict betreft steeds de breuk tussen ‘orthodoxie’ en ‘orthopraxie’. Sabbat én tempel zijn voor Jezus tekenen van Gods liefde en genade voor Israël. Maar in beide gevallen worden ze, door de feitelijke praktijk, vervreemd van hun eigenlijke bedoeling. Het is een verwijt dat ook al bij de oude profeten klonk: “Jullie zeggen steeds: Dit is de tempel van de Heer! Dit is de tempel van de Heer! Ja, jullie vertrouwen op de tempel. Maar daarmee bedriegen jullie jezelf. Want het komt alleen goed als jullie je leven echt veranderen. Behandel iedereen eerlijk. Zwakke mensen mag je niet onderdrukken. Wees goed voor vreemdelingen, voor weduwen en voor kinderen zonder vader. Vermoord geen onschuldige mensen. En vereer geen andere goden, want dan loopt het slecht met jullie af. Verander je leven!” (Jeremia 7, 4-7, maar ook bij Jesaja, Amos en Hosea) De ware tempelspiritualiteit is gelegen in de gehoorzaamheid aan God met-ter-daad.
Na Pasen kreeg voor de christenen de ‘tempelreiniging’ een nieuwe betekenis: niet de tempel maar Jezus is de plaats van de ontmoeting met God. Hij vervangt de tempel. ‘Waar twee of meer gelovigen bij elkaar zijn, daar ben ik ook”. Zoals de tempel Gods aanwezigheid op aarde was, zo wordt nu Jezus Christus Zijn aanwezigheid onder ons.
Wat zijn religieuze praktijken?
Maar dat was niet de bedoeling van de historische Jezus. Wel een einde maken aan de breuk tussen theorie en praktijk. En precies die bedoeling is voor ons hoogst actueel. Eeuwenlang werden voor christenen het kerkgebouw en de heilige mis gezien als dé plaats van de godsontmoeting. Men sprak van religieuze praktijken, maar daarmee werd niet het dagelijks leven aangeduid, maar wat men ging doen in het kerkgebouw. Wie die praktijken vervulde was grotendeels in orde. En aan de vormgeving van de eucharistie – het ritueel – werd de hoogste zorg besteed.
Terwijl de profeten en Jezus herhaaldelijk waarschuwen voor de gelijkstelling tussen riten en religieus leven. Er is geen christelijk liturgie mogelijk zonder ethische bewogenheid. Uitgangspunt voor de kerkelijke diensten zijn niet de formele voorschriften, maar het leven in al zijn dimensies. Daarom mogen we de opschorting van de religieuze plechtigheden in deze lockdown zien als een uitnodiging van godswege om onze vieringen grondig te her-denken. Wat is de bedoeling van… de doop, de eucharistie, Kerstmis? Hoe kunnen we deze bedoeling het best gestalte geven met de mens van de eenentwintigste eeuw? Wat is in onze liturgie de plaats van de problemen waarmee de aarde in deze tijd te maken heeft?
De opschorting van de klassieke liturgische diensten is dé gelegenheid om bij deze vragen stil te staan en een eredienst voor te bereiden die een waarachtige bijdrage vormt voor een levensnabije eenentwintigeeuwse godsdienstigheid.
Rob
————–
(1) Edward Schillebeeckx, Jezus, het verhaal van een levende, H. Nelissen Bloemendaal, derde vermeerderde druk, 1975, blz. 200-204