Op 30 oktober 2022 is het 100 jaar geleden dat de Italiaanse koning Victor Emanuel III op “vreedzame” wijze de macht overdroeg aan Benito Mussolini. Documentairemaker Mark Cousins toont in zijn documentaire “The march on Rome” de machtsspelletjes die aan de machtsoverdracht voorafgingen. Hij ontmantelt de fascistische propaganda uit die tijd en trekt bovendien aan de alarmbel: fascisme is van alle tijden. Cousins ontmaskert de leugens, de misleiding en de brutaliteit van het fascisme en van zijn leider Benito Mussolini. Menigtes, mannelijkheid, geweld, kunst, religie: hij identificeert één voor één de pilaren waarop het fascisme gebouwd is.
Religie is daar dus één van. Met religie kan je inderdaad twee kanten uit. Ze kan het beste én het slechtste uit de mens naar boven halen. Over dat beste hebben we het in het laatste nummer van ons tijdschrift onder de titel “Natuur, God en wij zijn één wonderlijk geheel” (Nieuwsbrief Evangelie Levensnabij, 2022, nr. 3, p. 10-15). Het artikel biedt een samenvatting van Karen Armstongs recente boek “De heilige natuur. Hoe we de relatie met onze natuurlijke omgeving kunnen herstellen”. Alle grote wereldreligies leiden tot religieus ontzag én tot medemenselijkheid.
Maar dus ook het slechtste. Mussolini is daarvan slechts één voorbeeld. Vladimir Poetin en zijn lakei patriarch Kirill van Moskou tonen ons een hedendaags. Maar deze voorbeelden zijn ook in onze Westerse wereld te vinden. Denk maar aan het religieus taalgebruik van een Donald Trump en Jair Bolsonaro. Dichter bij ons bestaat er een soort weinig democratisch nationalisme dat maar al te graag de christelijke godsdienst misbruikt om het eigen gelijk mee te onderbouwen. Dit terwijl mededogen, respect en universalisme wezenlijke kenmerken zijn van elke waarachtige religiositeit.
Of, zoals we het in het slot van ons artikel, samen met Karen Armstrong stellen: “We moeten een antropokosmische mentaliteit ontwikkelen die het individu met de gemeenschap verenigt en de harmonie tussen de menselijke soort en de niet-menselijke wereld in stand houdt.” Het is de roeping van religie in het algemeen en van het christendom in het bijzonder, om in deze moeilijke tijden met geestdrift bij te dragen tot deze mentaliteit.
Het gaat dus om twee tegenovergestelde kanten van religie die in strijd zijn met elkaar. Denk aan Iran. Dat biedt ons een islam die mensen – in de eerste plaats vrouwen – onderdrukt. Dit in tegenstelling tot een open islam die – ook hier bij ons – menig moslim pratikeert en waarvan onze columnist Yassin getuigt.
Dezelfde tegenstelling is aanwezig binnen de christelijke godsdienst: een fundamentalistische strekking die andersdenkenden veroordeelt, tegenover een religiositeit die verbindingen maakt met de natuur en met de evenmens. Alhoewel: ook hier geldt het ‘Bemin uw vijanden’. Maar wat, als die vijanden te vinden zijn binnen de eigen gemeenschap? Dit roept toch wel vragen op omtrent ons broeder en zuster zijn als leerlingen van eenzelfde Messias Jezus. Het komt er dan op aan zelf niet uit te sluiten, de dialoog met elkaar in stand te houden, goed te zijn voor wie onze opvatting niet delen en bovenal: er werk van te maken om die antropokosmische pool te versterken. Het Belgisch episcopaat doet hierin niet onaardige pogingen.