Twee jaar geleden, ten tijde van de eerste lockdown, publiceerden we in de nummers 2 en 3 van onze Nieuwsbrief uitgebreide artikels over het leven na Corona: onder de titels ‘Basiswelvaart voor allen’ en ‘BeterNaCorona’. Je kan ze nalezen onder ‘Nieuwsbrieven’ op deze website. Wat is daarvan nu terechtgekomen?
Misschien iets op individueel vlak. Wanneer we, elk persoonlijk, lessen hebben getrokken uit de crisis, als daar zijn:
- een soberder en duurzame levensstijl
- herontdekken van persoonlijke relaties
- grotere aandacht voor het mentale welzijn
- naar waarde schatten van de biodiversiteit
Maar op politiek en economische vlak lijkt het inmiddels toch weer ‘business as usual’. We mogen ons daar, als gemeenschap, niet zomaar bij neerleggen. Ook de andere rampen die ons momenteel treffen – de overstromingen, de droogte, de oorlog en de energieproblemen –, moeten ons veeleer wakker schudden.
Lotte Jensen, hoogleraar Nederlandse literatuur- en cultuurgeschiedenis aan de Radboutuniversiteit in Nijmegen, onderzoekt de gevolgen van rampen voor natievorming en identiteitsvorming (1).
De herinnering aan voorbije rampspoed zit onbewust in ons collectief geheugen, al kunnen we de eigenlijke rampen niet altijd meer plaatsen. De verwerking van catastrofes loopt via liederen en geschriften. Daarin zitten vaak verwijzingen naar Bijbelse rampen, zoals de tien plagen van Egypte. Het apocalyptische beeld van de zondvloed is een terugkerend verhaalmotief, met eeuwenoude wortels. De zeespiegelstijging die we door de klimaatopwarming nu meemaken, past naadloos in dat motief.
Achter de schermen van de coronacrisis heeft zich ook nog een stille ramp voltrokken. Mensen die stierven zonder dat hun geliefden erbij waren, uitvaarten die maar door enkele mochten worden bijgewoond. Terwijl zingevingsrituelen, of die nu religieus van aard zijn of niet, extreem belangrijk zijn bij de verwerking van dit soort rampspoed. Op zeker moment ging het alleen nog over hoe we er economisch zo snel mogelijk weer bovenop konden komen. Maar zaken die het leven waardevol maken, die mensen veerkracht geven en troost, dingen die de ziel voeden: die verdwenen uit beeld. Culturele rituelen die mensen overeind houden en veerkracht verlenen, verloren we uit het oog.
We citeerden in Nieuwsbrief 2020 nr. 2 Benjamin Rooyaards: “Geloof als wapen tegen wanhoop”. Cultuur is belangrijk voor traumaverwerking, stelt Hilde Van den Eynde. Daarbij heeft ze het ook over kerken als plekken waar mensen bij elkaar komen om in het reine te komen met een crisissituatie. Dus hebben christenen ook hier een levensnoodzakelijke rol te
vervullen. Naast het troostende schenkt het geloof ook de nodige veerkracht om niet langer alles bij het oude te laten.
In de Metamorfosen van Ovidius komt een grote zondvloed voor, maar in de nasleep van die ramp ontstaat iets verbazend nieuws. Stel je eens voor, besluit Lotte Jensen, dat de coronacrisis of de klimaatcrisis tot fundamentele veranderingen in de maatschappij zou leiden? Een metamorfose van de manier waarop we nu leven?
(1) Hilde Van den Eynde, reeks Zieners, ‘Door de eeuwen heen zie je steeds weer: een ramp komt nooit alleen’, De Standaard, 16-17 juli 2022, p. 22-24