… omdat een zwijgcultuur onnoemlijke schade kan veroorzaken. Neem nu Vincent Van Quickenborne. Hij sprak voor de allereerste keer over het misbruik op het jezuïetencollege waar hij in de periode 1985-1991 intern was, in een tv-programma van oktober 2023. Ja, er werd in die tijd onder de leerlingen wel fezelend over gesproken. Maar het werd niet gerapporteerd. Er kwamen pas na 2010 formele klachten en toen was de bewuste pater al op 91-jarige leeftijd overleden. Toch was de directie van het Sint-Barbaracollege van Gent in de jaren 80 al op de hoogte, zegt Rik Devillé, maar, “als zoiets naar buiten kwam, was dat een smet op de school”.
Antonio Gutteres, secretaris-generaal van de Verenigde Naties, deed, in een totaal andere zaak, wel zijn mond open: “Het is ook belangrijk om te erkennen dat de aanvallen van Hamas niet in een vacuüm plaatsvonden. Het Palestijnse volk is onderworpen aan 56 jaar verstikkende bezetting. Ze hebben gezien hoe hun land gestaag werd verslonden door nederzettingen en geplaagd door geweld; hun economie verstikt; hun mensen raakten ontheemd en hun huizen werden gesloopt. Hun hoop op een politieke oplossing voor hun benarde situatie is vervlogen. Maar de grieven van het Palestijnse volk kunnen de weerzinwekkende aanvallen van Hamas niet rechtvaardigen. En deze weerzinwekkende aanvallen kunnen de collectieve bestraffing van het Palestijnse volk niet rechtvaardigen.” (Veiligheidsraad, 24 oktober 2023)
Natuurlijk heeft Gutteres overschot van gelijk. Maar, indien het zijn bedoeling was om, vanuit zijn functie, tussen de twee partijen te bemiddelen, had hij zich misschien beter wat ingehouden. Dan was, hoe moedig en accuraat zijn uitspraak ook was, zwijgen – althans voorlopig – in zijn geval zilver geweest.
De kerk geeft al te dikwijls de diplomatie van het zwijgen de voorrang op het onbevreesd spreken. Dit was het geval bij de misdaden van het kindermisbruik. Omdat ze, zoals Rik het uitdrukt, een smet waren op het instituut. Of omdat ze de belangen van de klerikale daders verdedigde, maar blind was voor die van de slachtoffers. “Wij kunnen niet zwijgen over wat we gehoord en gezien hebben” zeiden Petrus en Johannes tegen de leden van het Sanhedrin (Handelingen 4, 20). Dat geldt voor het positieve van het evangelie, maar ook voor de schande van misbruik, racisme, oorlog, klimaatverwoesting en armoede. Al te dikwijls lijkt de kerk dan op de drie aapjes ‘Horen, zien en zwijgen’.
Het is gemakkelijk onrecht aan te klagen, eenmaal het is doorgedrongen tot de brede publieke opinie. Het is de roeping van de kerk voortrekker te zijn bij het verdedigen van mensenrechten en de zorg voor onze planeet, op een moment dat het besef van onrecht nog niet overal is doorgedrongen. Paus Franciscus doet op dit vlak hard zijn best. De synode lijkt ook wel stappen te willen zetten. Maar de kerk is méér dan de paus. Zij is ook de verantwoordelijken van de plaatselijke kerkgemeenschappen en zelfs gewone gelovigen zoals jij en ik.
Toegegeven, het is niet altijd gemakkelijk om het onderscheid te maken: is spreken hier opportuun of niet? Roddelen is sowieso verwerpelijk. ‘Kwaadsprekerij’ heette dat vroeger. Maar wanneer kleine mensen worden aangerand is zwijgen uit den boze. Dan zijn wij, als mens en als christen, moreel verplicht om hun rechten te verdedigen. Of hebben we geleerd om al te voorzichtig te zijn?
(Rob)