“We zijn niet de laatste generatie. Wij kunnen wel de eerste duurzame worden.” (1) Uitspraak van de Schotse milieu- en datawetenschapper Hannah Ritchie, verbonden aan de Oxford University. Haar boek ‘Niet het einde van de wereld’ verscheen in januari 2024 bij uitgeverij Balans.
Het is te doen
Bij de huidige klimaatcrisis kampen veel jongeren met angst. Andere sluiten gewoon de ogen. Als student milieuwetenschappen was Hannah Ritchie overtuigd dat de mensheid verdoemd was en dat ze er niets kon aan doen. Vandaag, zegt ze, heeft dat pessimisme plaatsgemaakt voor een rooskleuriger wereldbeeld. Haar data en grafieken tonen aan dat het nog niet allemaal naar de haaien gaat. We kunnen er echt iets aan doen.
De mensheid heeft vooruitgang gemaakt. Bij natuurrampen vallen nu tien keer minder doden dan gemiddeld in de eerste helft van de 20ste eeuw. Niet omdat rampen minder voorkomen of minder intens zijn, maar omdat betere infrastructuur, monitoring en responssystemen ons weerbaarder hebben gemaakt.
Wij hebben de kans om de eerste duurzame generatie ooit te worden. Kijk naar het welzijn van de mensen die vandaag leven. Het grootste deel van de geschiedenis had je als mens 50 procent kans om te sterven voor je puberteit, zelfs als je tot de elite behoorde. De wereld is een betere plek geworden volgens zowat alle maatstaven voor menselijke vooruitgang.
De milieuproblemen zijn de voorbije decennia toch wel veel erger geworden? Jawel, maar je kunt die evolutie niet zomaar doortrekken naar de toekomst. Het is verschrikkelijk dat de aarde op koers ligt om 2,5 tot 3 graden Celsius op te warmen. Maar een decennium geleden stevenden we af op 3 tot 4 graden opwarming. Thans lijkt een daling tot 2 graden of zelfs minder, niet onmogelijk.
Via gedragsverandering en technologie
Alleen, als we die kans willen grijpen, moeten we snel handelen. Sinds 2015 zijn zonne-energie en windenergie respectievelijk 90 en 70 procent goedkoper geworden. In rijke landen zijn we er in geslaagd om onze emissies te ontkoppelen van groei: in België met zo ‘n 24 procent tussen 1990 en 2021.Mijn ecologische voetafdruk, zegt Ritchie, is nog niet half zo groot als die van mijn grootmoeder op mijn leeftijd, terwijl ik veel minder sober leef.
Ontgroeien lijkt haar niet de goede weg. Rijker worden is op wereldniveau net de beste manier om zich te wapenen tegen het impact van klimaatverandering. Gedragsverandering speelt een rol – minder SUV’s op de weg en minder vlees eten –, maar ook de technologie. De energie zal koolstofarm moeten zijn. We hebben een aangepast stroomnet nodig, dat de belasting van hernieuwbare energie aankan. En moeten veel sneller werk maken van de nodige vergunningen voor onder meer windmolens. Op die manier brengen we industrie terug.
Dat er leiders aan de macht komen die de transitie willen terugdringen is een groot risico. De energiecrisis heeft net groene technologie vooruitgeduwd en landen redenen gegeven om minder afhankelijk te worden van fossiele brandstoffen en hun producenten. Ook betere luchtkwaliteit mag wat meer onder de aandacht worden gebracht. Om van fossiele brandstoffen af te raken zijn zowel kerncentrales als hernieuwbare bronnen goede opties. En voor batterijmaterialen is minder mijnbouw nodig dan bij fossiele brandstoffen.
Hannah Ritchie vindt het minder relevant of je voedsel lokaal geproduceerd werd dan wát je eet. Ook biologische voeding is niet het allerbeste voor het klimaat. Wat meer aandacht verdient zijn de staal- en cementproductie: die hebben een veel grotere uitstoot. “Iedere tiende graad telt” is ook haar parool. Als we echt de transitie versnellen kunnen we onder de 2 graden blijven. Dat had ik tien jaar geleden nooit durven dromen, zo gaat ze verder.
Maar AI (kunstmatige intelligentie) bedreigt het voortbestaan van de mensheid misschien nog meer dan de klimaatverandering. Natuurlijk is het vandaag voor sommige mensen helemaal geen goede tijd om te leven: rampen, oorlogen, ongelijkheid. Maar in het algemeen is de wereld wel beter geworden. En er zijn oplossingen. Wat we vooral moeten aanpakken om de klimaatverandering tegen te gaan:
– zo vlug mogelijk koolstofarme energiebronnen inzetten
– investeren in duurzame landbouw: o.a. afstappen van vlees en zuivel en de opbrengst van gewassen verbeteren
– de mondiale armoede terugdringen. Dan wapenen we mensen beter tegen de gevolgen van de klimaatverandering.
Als individu maak je het verschil in het stemhokje en, economisch, door producten met een lage ecologische voetafdruk te kopen. Daarnaast: minder vlees en zuivel eten en minder rijden. Als je het je kan veroorloven: een elektrische auto kopen, een warmtepomp plaatsen en zonnepanelen installeren. Tenslotte: minder vliegen. Concentreer je daarop en vergeet de rest.
Ook hier: een paradigmawissel
De klimaatmars in Brussel van 3 december schaarde zich achter een eisenpakket dat begon met de woorden “Er is een verschuiving nodig van het gangbare paradigma.” Wat een paradigma is, lees je in een ander artikel van dit blad. M.b.t. tot de klimaatontregeling: “Dat houdt in dat het een doel moet zijn om het totale energieverbruik en het verbruik van nieuwe grondstoffen te verlagen. Dat is niet verzoenbaar met een economie die winstmaximalisatie op de korte termijn nastreeft. Sufficiëntie (het is genoeg) moet een plaats krijgen naast gezonde vormen van efficiëntie.”
Gert-Jan Vanaken (2) leest hierin een analyse van de klimaatcrisis die het kapitalisme en zijn onstilbare honger naar energie en grondstoffen met de vinger wijst. Een model van eindeloze economische groei op een eindige planeet is gedoemd om te falen. De auteur gaat hierin een stap verder dan Ritchie. Moedige partijen, politici en leiders volstaan niet. Ongeacht hoe de verkiezingen en coalitievormingen in juni 2024 uitdraaien, geen enkele regering zal uit de economische status quo stappen zonder ongeziene maatschappelijke druk.
Laudato si
Negen jaar geleden reeds heeft paus Franciscus ons, met zijn encycliek ‘Laudato si. Over de zorg voor het gemeenschappelijk huis’, opgeroepen om te handelen. Klimaatverandering, waterschaarste, verlies aan biodiversiteit en vooral de band met globale armoede en geweld, het zijn zoveel domeinen die onze inzet verdienen. Hierbij zijn de zorg voor de armen en voor het milieu onlosmakelijk met elkaar verbonden. Hannah Ritchie voegt daar, op wetenschappelijke basis, de factor ‘hoop’ aan toe, voorwaar een door en door christelijke dimensie.
————-
(1) Korneel Delbeke, Interview Hannah Ritchie, De Standaard 2-3 december 2023, p. 22-23
(2) Gert-Jan Vanaken, ‘Hou mij tegen of ik ben niet te stoppen’, De Standaard 5 december 2023, p. 28